گفتگوی ویژه خبری خبرگزاری آناج با رئیس مرکز مطالعات قفقاز، آناتولی و آسیای میانه دانشگاه تبریز

آناج: در خصوص مرکز مطالعات حوزه قفقاز که چند سالی است در دانشگاه تبریز اقدام به فعالیت نموده است، برایمان بگویید:

موسسه‌ای که در واقع چهارمین سال فعالیت خود را در دانشگاه تبریز به پایان می‌برد با عنوان مرکز مطالعات قفقاز، آناتولی و آسیای میانه است. در واقع اگر بخواهیم این عنوان را بسط دهیم می‌توانیم بگوییم این اسم تمامی حوزه تمدنی ایران را در همسایگی ایران اسلامی شامل می شود. حوزه تمدنی ایران از آسیای صغیر، بخش جنوبی روسیه در قفقاز و بخش‌‌هایی از ارمنستان و در حوزه نفوذ زبان فارسی، هند، پاکستان و بنگلادش را شامل می‌‌شود و از سمت غرب نیز عراق و قبرس مشمول این قضیه می‌‌شوند.

لذا به خاطر وسعت زیادی که در نظر گرفته شده موسسه به عنوان موسسه تحقیقاتی مطالعاتی قفقاز آناتولی آسیای میانه نام گذاری شده و این موسسه در دانشگاه تبریز متولی تمام کار‌های فرهنگی ادبی برون مرزی دانشگاه تبریز است. در واقع موسسه، ارتباطات فرهنگی و ادبی که دانشگاه‌‌های متعدد کشورهای هدف در گستره تمدن ایران قرار دارند و تبادلات علمی فرهنگی را شناسایی و طراحی کرده و سرانجام عملی و اجرایی می‌کند.

آناج: در این مدت چه اقدامات مهمی انجام گرفته است؟

در گام نخست تلاش بر این شد که با تمامی مناطقی که نام برده شده، ارتباط برقرار نماییم. شناسایی دانشگاه‌ها و مراکزی که آثار مکتوب در حوزه تمدن ایران به زبان فارسی یا با زبان محلی و به الفبای فارسی دارند اقدام دیگری بود که انجام گرفت.

البته در این خصوص آمار دقیقی وجود ندارد طبق گفته‌ها به طور مثال تنها در ترکیه بیش از 2 میلیون عنوان کتاب خطی فارسی و عثمانی با الفبای عربی به تعبیر آنها و الفبای ایرانی به تعبیر ما وجود دارد. البته این دو نگاه به تغییرات زبان توسط آتاترک بر می‌‌گردد که متاسفانه منجر به ایجاد شکاف فرهنگی بین دو همسایه گردید و پیوندهای فرهنگی را به ویژه برای نسل‌‌های بعدی از هم گسست.

برای اینکه ما بخواهیم بین قشر جوان حوزه قفقاز با فرهنگی که در قدیم داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند ارتباط برقرار کنیم باید آنها را با الفبای فارسی آشنا سازیم تا بتوانند به منابع دست اول خود که با الفبای فارسی نوشته شده است، رجوع نمایند. لذا در طول 4 سال در این خصوص 22 دوره دانش افزایی زبان فارسی را برگزار کردیم که در هر دوره بین 15 الی 20 استاد و دانشجوی منطقه را طی 10 و یا 15 روز آموزش داده‌ایم. البته پیش از اعزام به ایران آنها دوره مقدماتی زبان فارسی را در کشور خود می‌گذرانند و ما در اینجا دوره تکمیلی را برگزار می‌کنیم.

طبق تدابیر اتخاذ شده دوره‌ی 23 دانش افزایی در تابستان 97 با ظرفیت 200 نفر از کشورهای قبرس، عراق، ترکیه، ارمنستان، گرجستان و آذربایجان با حضور داشجویان و اساتید برگزار خواهد شد.

در کنار آموزش زبان، فرهنگ و ادبیات فارسی برنامه‌های بازدید از دانشگاه و مراکز علمی و گردشگری و فرهنگی تبریز و استان در نظر گرفته می‌شود هدف از این بازدیدها افزایش آشنایی و در نهایت رغبت دانشجویان برای ادامه تحصیل در ایران به ویژه تبریز است.

لازم به ذکر است که در ماه‌های باقیمانده سال جاری یک گروه 15 نفره از اساتید دانشگاه‌های گرجستان و یک گروه 23 نفره از ترکیه به دانشگاه تبریز دعودت شده‌‌اند.

آناج: به دانشجویانی که برای تحصیل جذب می‌شوند بورسیه نیز تعلق می‌گیرد؟

البته مسئولیت این نوع دانشجویان بر عهده دفتر روابط بین الملل دانشگاه است و ما فقط در مراحل اولیه آشنا ساختن دانشجویان با دانشگاه تبریز کمکشان می‌‌کنیم، به هر حال دانشجویان به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ این افراد به وزارت خانه معرفی می‌شوند یک سری که از نظر علمی هم سطح دانشگاه ما باشند بورسیه می‌شوند اما اگر سطح پایین‌‌تری داشته باشند نیمه بورسیه می‌شوند.

آشنا ساختن مردم کشورهای همسایه به ویژه نخبگان آنها با ظرفیت‌‌های علمی و فرهنگی تبریز و دانشگاه‌‌ها از کارهای اولویت داری است که انجام می‌‌گیرد. در این راستا اواخر سال 95 یک گروه 15 نفره رسانه‌ای که شامل فیلمبرداران شبکه‌‌های رسمی و دانشجویان خبرنگاری گرجستان بودند را به تبریز آوردیم و از کارخانه‌های بزرگ شهر تبریز مثل تراکتورسازی، مراکز علمی و دانشگاهی بازدید به عمل آوردند که در پایان آنها را به مناطق راهیان نور اعزام کردیم. خروجی حضور این گروه تهیه و پخش چندین مستند از تبریز در شبکه‌‌های رسمی گرجستان بود. همچنین عکاسان مسیحی نمایشگاهی از مناطق راهیان نور و دفاع مقدس با عنوان "شهید در ایران" برگزار کردند که هدفشان آشنایی کردن مردمشان با بحث ایثار و شهادت بود.

در کنار اینها ما نیز اعضای هیئت علمی و دانشجویان خودمان را به این کشورها دیگر فرستاده‌ایم. در سال جاری برای برگزاری سمینارها و همایش‌های ادبی مثل همایش ادبی شهریار در آکادمی علوم آذربایجان، دانشگاه نیکوزیا قبرس و در دانشگاه استانبول و ارزروم و همچنین در دو نوبت در دانشگاه دولتی تفلیس و کوتایسی گرجستان اعزام استاد و دانشجو داشته‌ایم.

در هر مرتبه‌ی برگزاری این همایش‌ها در حدود 10 نفر از اساتید ما برای ارائه مقاله به آنجا می‌‌روند و ارتباط برقرار می‌‌شود و سخنرانی می‌‌کنند و بحث علمی و میزگردهای تلویزیونی و مصاحبه انجام می‌‌گیرد و این برنامه‌‌ها تاثیرات خود را می‌‌گذارند و یا در کنار این برنامه‌‌ها کار جدیدی که شروع کردیم و نتیجه هم داده است برگزاری کارگاه‌‌های تخصصی برای اساتید دانشگاه‌‌های کشورهای همسایه توسط اساتید دانشگاه تبریز است.

برای مثال سال قبل دو نفر از اساتید ما در دانشگاه‌های ارزروم در حوزه جغرافیا و اقتصاد اسلامی را کارگاه برگزار کردند و در هر کلاس این اساتید بزرگوار که به مدت 4 ساعت به طول می‌‌انجامید حدود 400 نفر دانشجو و استاد حضور می‌‌یافتند. ما رؤسای دانشگاه‌‌های کشورهای همسایه را هم به تبریز آورده‌‌ایم تا پتانسیل علمی دانشگاه‌‌هایمان را نشان بدهیم و هنگام برگشت به کشور خود شروع به امضای تفاهم نامه کرده‌‌اند تا مقدمه‌‌ای برای ارتباطات علمی باشد.

گام بعدی برگزاری «جشنواره نشان فرهنگی شهریار» را برای خود تعریف کرده‌‌ایم و روال کار این است که ما شخصیت‌‌های برجسته علمی تاثیرگذار کشورها را که معمولا علمی و فرهنگی و بعضا سیاسی هم هستند شناسایی کردیم. تاثیر این شخصیت‌ها در تعدیل نگاه‌های بعضا منفی به جمهوری اسلامی به ویژه در جامعه علمی کشورها کاملا مشهود بوده است. ما این جشنواره را همه ساله در سالروز رحلت شهریار و به مناسبت روز ملی شعر و ادب فارسی برگزار می‌‌کنیم که هم معرفی شهریار باشد و هم جایزه‌‌ای به به نام شهریار داده می‌‌شود وزن و ارزش برنامه را بالا می‌‌برد.

ما تا حال سه دوره از این جشنواره را برگزار کرده‌‌ایم که در هر دوره حدود 8 نفر از شخصیت‌‌های این کشورها را مشخص کرده و تجلیل نموده‌‌ایم. در دوره اول از جمله شخصیت‌های مطرح رئیس انستیتو ادبیات آکادمی علوم جمهوری آذربایجان و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارزروم و ... را معرفی کرده‌‌ایم. در هر کدام از دوره‌‌های دوم و سوم هم 8 نفر معرفی شدند و امسال هم می‌‌خواهیم این تعداد را به 10 نفر برسانیم.

کار بعدی که در موسسه انجام داه‌‌ایم طراحی سلسله همایش‌‌های پاسداشت ادبیات عاشورایی آذربایجان است که امسال سومین دوره را برگزار کردیم. در سال‌‌های قبل که این دوره‌‌ها را برگزار کرده بودیم کمی ممانعت و موانع در سر راه بود. روال بر این است که تعدادی از محققان، شاعران و مداحان عاشورایی کشورهای همسایه شناسایی و دعوت می‌‌شوند و ضمن ارائه آثار خود از آنها تجلیل به عمل می‌آید.

ما برای این سلسه همایش‌ها جلسات عمومی و خصوصی برگزار می‌کنیم که مدعوین هم شیوه‌‌های مداحی و هم شیوه‌‌های سخرانی را یاد می‌گیرند در کنار این دوره‌‌ها ما یک مسافرت را هم برای این ها برگزار می‌‌کنیم که سال‌های گذشته زیارت حرم مطهر رضوی در شهر مشهد از جمله این مسافرت‌‌ها بود و امسال هم با هماهنگی ستادبازسازی عتبات و عالیات کشور و استان این مسافرت را به مقصد حرم‌‌های مقدس حسینی و عباسی در کربلا انجام دادیم به این شکل که از میان این مهمانان و برگزیدگان همایش 26 نفر را به سفر کربلا بردیم که شامل شیعه‌‌های علوی ترکیه، آذربایجان ، گرجستان و کشورهای دیگر بود.

امسال هم سعی داریم شیوه برگزاری این سفرها را تغییر بدهیم که هم علمی باشد و هم کارگاهی و مداحی و شعرو روضه خوانی هم باشد اما در کنار این کارها محققین ادبیات عاشورایی این کشورها بتوانند به چالش‌‌های علمی هم وارد بشوند و بتوانند به صورت سمینار بحث کنند. در سال 97 سلسله همایش‌های ادبیات عاشورایی آذربایجان کمی با سال‌‌‌‌های قبل متفاوت‌‌تر خواهد بود.

آناج: احساس می‌‌شود به بعد رسانه‌‌ای توجه ویژه‌‌ای نشده است، علت چیست؟

احساس من این است که در نگاه رسانه‌‌های ما حضور تبلیغاتی و جار و جنجالی به حضور علمی و فرهنگی جدی می‌‌چربد و عدم ارتباط پیگیرانه رسانه‌‌ها نهادهای دانشگاهی عامل بی‌‌خبری رسانه‌‌هاست و گرنه ما چند بار با رسانه‌‌های رسمی صحبت کردیم که در برخی از برنامه‌‌ها حضور یابند ولی اصلا پیگیر نشدند.

آناج: چرا کارهایی که در کشورهای دیگر انجام می‌‌دهید را در خود ایران پیاده نمی‌‌کنید؟

بنده خود فردی رسانه‌‌ای هستم و رسانه را کم و بیش می‌‌شناسم چون قبلا در روزنامه سرخاب کار کرده‌ام. شما چه انتظاری دارید وقتی در اوضاع بلبشوی فرهنگی به ویژه در پرداختن به کارهای فرهنگی ویژه منطقه خودمان، هرکس اعم از رسانه و افراد مسئولیت‌‌نشناس به قول معروف آچار فرانسه‌‌ای، خلق الساعه به زعم خود احساس تکلیف می‌‌کنند و کاری را کرده و رشته‌‌های همه را پنبه می‌‌کنند؟ ببینید در پرداختن به برخی تحرکات قومگرایانه افراطی از سوی برخی بیگانه پرستان بی‌‌فرهنگ، رسانه‌‌ها و کلا اهل فرهنگ چقدر با نهادها و شخصیت‌های علمی و فرهنگی و اهل فن هماهنگ می‌‌شوند و بعد حرف می‌‌زنند؟ این عدم هماهنگی ما را برآن می‌‌دارد که کار خود را با رویکردی منطقی بدون هیاهو و دور از حتی دید رسانه‌‌ای انجام دهیم و خود را از جنجال‌ها دور نگه داریم.

با کدام منطق برای پاسداشت شخصیت‌های علمی و فرهنگی و نخبگان تاریخی مثل نظامی گنجوی و معرفی آنها در سطح بین الملل با برنامه ریزی چند شبانه روزی آن هم با تولیگری چند آدم بی‌‌اطلاع و غیر متخصص در عرصه ادب و فرهنگ و در عرض یک ماه و اندی کنگره بین المللی برگزار می‌‌کنند؟ آنهم به شکلی که برگزار کننده اصلی جرات نمایاندن خود را نداشته باشد و هر از گاهی جلسه‌‌ای را با آرمی و نامی در محیط‌های مختلفی برگزار نمایند؟ اینهاست که مانع می‌‌شود ما در عرصه درونی از هیاهوهای غیر علمی و غیر فرهنگی دور باشیم. البته کارهای اصلی علمی ما در درون و برای حفظ فرهنگ اصیل آذربایجانی ایرانی و اسلامی در قالب گروه زبان و ادبیات ترکی آذری که بنده مدیریت آن را به عهده دارم انجام می‌‌گیرد که در فرصت مناسبی به آن خواهیم پرداخت. در برخی از کشورها که این افراطیون را تغذیه و هدایت می‌‌کنند، برای کارهای مخرب خود هماهنگی جدی بین رسانه‌‌هایشان و محیط‌های علمی‌‌شان ایجاد می‌‌نمایند.

ناگفته نماند که ما برای برگزاری بزرگترین کنگره بین المللی علمی، پژوهشی نظامی گنجوی در سال 97 با معاونت و مشارکت گروه‌ها و نهادهای آموزشی و علمی دانشگاه‌‌های داخل و خارج برنامه ریزی جدی و گسترده‌‌ای کرده‌‌ایم و با برگزاری این همایش وزن فعالیت‌های علمی استان و کشور حتما نمایان خواهد شد.

برای پربارتر کردن این کنگره، برگزاری چند تا پیش سمینار در کشورهای مختلف همانند قبرس، استانبول، ارزروم باکو، گنجه و نخجوان طراحی کرده‌‌ایم تا در مدت زمان باقیمانده به آن روز در این مناطق پیش سمینارهای نظامی گنجوی برگزار شود و اساتید آن کشور در آن مناطق مقاله‌‌های خود را ارائه و برگزیده‌‌های آن مقاله ها به این کنگره اصلی فرستاده شود.

آناج : آیا به شهر گنجه پیشنهاد داده‌‌اید که به عنوان شهر میزبان باشد ؟

ما در برخورد با جمهوری آذربایجان نگاه یکپارچه داریم. بله از اساتید دانشگاه گنجه نیز در کمیته علمی به همراه اساتیدی از دانشگاه‌های آذربایجان و ترکیه و گرجستان حضور دارند و تلاش می‌‌کنیم که این هماهنگی را با دانشگاه گنجه داشته باشیم که یک روز نیز در تداوم کنفرانس برنامه در گنجه و در کنار آرامگاه نظامی گنجوی داشته باشیم.

15 بهمن ماه با همکاری موسسه تحقیقاتی قفقاز و دانشگاه الهیات دانشگاه تبریز با مشارکت دانشکده الهیات ارزروم، وان و مرکز دیانت شرق ترکیه سمیناری با عنوان «نقش دانشمندان  ایران و ترکیه در تمدن نوین اسلامی» به مدت یک روز برگزار خواهد شد و مقدمات همه‌‌ی این‌‌ها را فراهم کرده‌‌ایم. در 15 اردیبهشت ماه «نشست تخصصی شمس تبریزی» را با مشارکت اساتید گرجستان، ترکیه، آذربایجان و ایران در دانشگاه تبریز اجرا خواهیم کرد.

جشنواره «نشان فرهنگی شهریار» که در شهریور ماه 97 و در مهر ماه هم «پاسداشت ادبیات عاشورایی» برگزار خواهد شد و در کنار این‌‌ها هم دوره دانش افزایی است که همانطور که عرض کردیم با ظرفیت 200 نفر با حضور دانشجویان دانشگاه های مختلف کشورهای همسایه برگزار خواهد شد و برنامه گسترده و جدی ما هم اول و دوم ابان ماه 97 کنگره بزرگ علمی پژوهشی نظامی گنجوی به صورت جهانی برگزار خواهد شد.

و یکی از کارهای اصلی موسسه پشتیبانی در حوزه منابع آموزشی گروه زبان و ادبیات ترکی آذری دانشگاه است که در این راستا در حال حاضر با 10 نفر از محققان و اساتید دانشگاهی قرارداد منعقد شده تا منابع مورد نیاز آموزشی گروه را تالیف نمایند و در حال حاضر 17 کتاب در دست تالیف است و تا دو ماه آینده اولین اثر با عنوان نگارش و ویرایش ترکی آذری برای ارائه رسم الخط معیار برای نوشتن متون ترکی آذری چاپ و نشر خواهد شد.

آناج : آیا برنامه‌‌های آتی خود را نمی‌‌خواهید رسانه‌‌ای کنید؟    

بنده خودم این حرف شما را قبول دارم که باید رسانه‌‌ای کنیم و ان شاءالله از این به بعد باید هم صدا و هم آوا با رسانه‌‌ها باشیم به شرطی که رسانه هم با درک موقعیت به موقع و جدی باشد.

ما در آینده نزدیک چند برنامه مفصل داریم که اجرا خواهیم کرد مثلا در ایام دهه فجر بک همایش داریم در دانشگاه ارزروم ترکیه با عنوان «ادبیات انقلاب اسلامی» که با حضور تعدادی از اساتید دانشگاه تبریز و اساتید دانشگاه ترکیه اعم از استانبول و ارزروم برگزار خواهد شد. برنامه بعدی هم همایش «از خورشید تا پروین» است که برای بررسی شخصیت و آثار شاعر نام آشنای ایران پروین اعتصامی و شاعر آذربایجان خورشید بانو ناتوان در سوم اسفند ماه با همکاری آکادمی علوم آذربایجان و رایزنی فرهنگی ایران در آذربایجان و موسسه ما با حضور تعداد کثیری از اساتید دانشگاه تبریز و همچنین کشور ترکیه برگزار خواهد شد.